Czym są zaburzenia odżywiania?
Obecnie dużo mówi się o zdrowym trybie życia – dbaniu o to co jemy, ile się ruszamy i jak funkcjonujemy na co dzień. Żywność ma przede wszystkim dawać nam ‘’paliwo’’ do działania, odżywiać organizm i sprawiać, że czujemy się dobrze, mamy siłę funkcjonować i stawiać czoło codziennym problemom. Wszyscy jednak zdajemy sobie sprawę, że jedzenie spełnia również wiele innych funkcji, między innymi pomaga w spełnianiu naszych potrzeb psychicznych, fizycznych oraz społecznych – często towarzyszy nam w chwilach radości, smutku i innych skrajnych emocji… No właśnie, a co jeśli jedzenie staje się dla nas czymś więcej niż tylko jedzeniem? Co jeśli wykorzystujemy je w nieprawidłowy sposób? No właśnie – nie wszyscy zdajemy sobie sprawę, że niewłaściwe wykorzystywanie jedzenie może prowadzić do wykształcania złych wzorców żywieniowych które mogą przerodzić się w coraz powszechniejsze w dzisiejszych czasach zaburzenia odżywiania, które definiujemy jako szkodliwy dla jednostki sposób odżywiania przejawiający się np:
- zwiększoną/zmniejszoną ilością posiłków w ciągu dnia (brak przyjmowania posiłków lub nadmierna ilość posiłków w ciągu dnia),
- ilością przyjmowanego pokarmu w posiłku (np. jedzenie ogromnej ilości jedzenia w ciągu jednego posiłku),
- sposobem konsumowania posiłków (np. jedzenie w samotności, jedzenie w określonym miejscu lub o określonych porach),
- jedzeniem pod wpływem konkretnych emocji (np. smutku, strachu, zadowolenia),
Zachowania te mają negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu, relacje społeczne, sferę uczuć, a także rozwój człowieka.
Jakie zaburzenia odżywiania wyróżniamy?
Zaburzenia odżywiania obejmują szereg jednostek chorobowych. Według najnowszej klasyfikacji ICD–11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób) wśród nich wyróżnia się:
- jadłowstręt psychiczny (Anorexia Nervosa)
- żarłoczność psychiczną (Bulimia Nervosa)
- zespół napadowego objadania (Binge eating disorder)
- zaburzenia polegające na ograniczaniu/unikaniu pokarmu (AFRID – afoidant – restrictive food intake disorder)
- pica (jedne z rzadziej występujących zaburzeń odżywiania, polega na odczuwaniu apetytu na przedmioty nie nadające się do spożycia, np. ziemia)
- zaburzenia z ruminacją (zaburzenie w którym występuje powtarzalne cofanie się treści pokarmowej z żołądka do jamy ustnej porcji spożytego pokarmu, który zostaje ponownie przeżuty i połknięty lub wypluty, następuje to bez prowokowania wymiotów)
- inne specyficzne zaburzenia jedzenia i odżywiania
- zaburzenia jedzenie i odżywiania, nieokreślone
Czym charakteryzują się dane zaburzenia?
Każde z zaburzeń odżywiania jest inne, specyficzne dla danej jednostki chorobowej. Łączy je jednak jedno – każde z nich związane jest z odżywianiem – jak sama nazwa mówi – zaburzenia odżywiania to problemy z jedzeniem, różnego typu… Zajmijmy się tymi najpopularniejszymi:
Anoreksja
Jedno z najbardziej rozpoznawalnych zaburzeń odżywiania objawiający się między innymi:
- zmniejszeniem lub brakiem przyrostu masy ciała (według najnowszej klasyfikacji ICD – 11 – kryterium BMI poniżej 18,5 dla osób dorosłych),
- ograniczaniem/unikaniem jedzenia,
- wyrzutami sumienia doskwierającymi po zjedzonym posiłku,
- dążeniem do szczupłości za wszelką cenę,
- zaburzonym obrazem siebie (osoby z anoreksją ciągle myślą, że nie wyglądają wystarczająco dobrze),
- lękiem przed przytyciem nawet w skrajnych sytuacjach (mówimy nawet o zagrożeniu życia i zdrowia)
- ukrywaniem ciała pod luźnymi ubraniami
- unikaniem spożywania posiłków w towarzystwie
Bulimia
jest to zaburzenie odżywiania charakteryzujące się występowaniem min 1 raz na tydzień przez okres 3 miesięcy napadów objadania wraz z zachowaniami kompensacyjnymi, np. prowokowaniem wymiotów, stosowaniem środków przeczyszczających czy nadmiernym wykonywanie ćwiczeń po napadzie objadania w celu spalenia nagromadzonych kalorii,
- osoby z bulimią często uwarunkowują swoją samoocenę wagą i wyglądem ciała – chcą dążyć do szczupłości.
Zespół napadowego objadania
Jest to zaburzenie odżywiania w którym minimum 1 raz na tydzień występują napady objadania po których nie występują zachowania kompensacyjne (w przeciwieństwie do bulimii).
Zaburzenia polegające na ograniczaniu/unikaniu pokarmu (AFRID)
To zaburzenie odżywiania w którym występują znaczne ograniczenia dotyczące spożywanych produktów.
- ograniczenia prowadzą do znacznego spadku masy ciała lub zahamowania wzrostu (w przypadku dzieci)
- AFRID prowadzi do niedoborów pokarmowych, niemocy psychicznej i pogorszenia stanu psychicznego z uwagi na niedostarczanie niezbędnych do funkcjonowania składników pokarmowych, makro i mikroelementów
- zaburzenie nie jest uwarunkowane brakiem dostępności do pożywienia czy dążeniem do szczupłości.
Do czego mogą prowadzić zaburzenia odżywiania?
Zaburzenia odżywiania niewątpliwie są bardzo niebezpieczne dla osoby chorej i mogą prowadzić do znacznego pogorszenia zdrowia a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Osoby z zaburzeniami odżywiania często zmagają się z:
- niedożywieniem (występującym w wyniku spożywania niewystarczającej ilości pokarmów i co za tym idzie kalorii i/lub składników odżywczych),
- problemami hormonalnymi wynikającymi z niedoborów substancji odżywczych makro i mikroelementów (często zaburzeniom odżywiania towarzyszą problemy z tarczycą czy zaburzenia płodności /zanim miesiączki i owulacji/),
- zmęczeniem, sennością i ogólnym osłabieniem organizmu,
- anemią związaną najczęściej z niedoborem żelaza lub witaminy B12,
- pogorszeniem stanu włosów, skóry, paznokci,
- problemami stomatologicznymi – szczególnie osoby zmagające się z bulimią mają problemy z uzębieniem (z uwagi na prowokowanie wymiotów i cofanie się kwaśnej treści pokarmowej która uszkadza szkliwo),
- nieprzyjemnymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego takimi jak zaparcia, biegunki, bóle brzucha, wzdęcia czy nudności,
- znacznym pogorszeniem nastroju a w poważnych przypadkach nawet z depresją,
- problemami z pamięcią i możnością skupienia się co również związane jest z niedoborem energii i składników odżywczych.
Jak możemy leczyć zaburzenia odżywiania?
Leczenie zaburzeń odżywiania nie należy do łatwych i wymaga interdyscyplinarnego podejścia wielu specjalistów w tym przede wszystkim (ze względu na podłoże psychiczne) psychiatry, psychoterapeuty, dietetyka/psychodietetyka oraz innych specjalistów w zależności od danej jednostki chorobowej. Należy zaznaczyć iż osoba chora musi chcieć zmian i powinna uzyskać odpowiednie wparcie, nie tylko od lekarzy ale również i przede wszystkim od rodziny i bliskich.
W skrajnych przypadkach takich jak; BMI <15, ciągłe odmawianie jedzenia, nasilanie napadów czy pogorszenie stanu psychicznego pacjenta należy pomyśleć o zmianie leczenia bądź hospitalizacji osoby chorej.
Należy zaznaczyć również iż istotnym elementem terapii jest przede wszystkim dostrzeżenie problemu. Często osoby chore nie zdają sobie sprawy lub po prostu nie chcą przyznać przed samym sobą i otoczeniem że mają problem. To właśnie z tego powodu pomoc bliskich jest tak istotna w leczeniu zaburzeń odżywiania. Czasami objawami zaburzeń odżywiania są małe, prawie niedostrzegalne gesty oraz czynności; pewnego rodzaju dziwne zachowania (np. unikanie jedzenia w towarzystwie, nagłe odizolowanie od otoczenia, nadmierna chęć dbania o ‘’formę’’ czy wprowadzanie naraz wielu restrykcji żywieniowych).
Zwracaj uwagę na otoczenie – być może wśród twoich bliskich jest ktoś kto potrzebuje pomocy i warto zasugerować mu wizytę u specjalisty. Pamiętaj, na pewno nie zaszkodzisz, wręcz przeciwnie, możesz pomóc w powrocie do zdrowia komuś na kim Ci zależy!
Podstawowe zasady dietoterapii zaburzeń odżywiania
Podstawową zasadą dietoterapii w zaburzeniach odżywiania jest normalizacja masy ciała i dążenie do poprawy nawyków żywieniowych (gdyż to one są głównym źródłem problemu). W przypadku anoreksji dąży się do BEZPIECZNEGO przyrostu masy ciała w celu zapobiegania wystąpienia zespołu ponownego odżywienia (refeeding syndrome) natomiast w przypadku zaburzeń występujących z nadwagą i otyłością redukcja masy ciała schodzi na dalszy plan, najważniejsze jest uregulowanie sposobu jedzenia i stała poprawa nawyków żywieniowych osoby chorej. Równie ważne jest uzupełnianie niedoborów pokarmowych, dokładna analiza potrzeb pacjenta i racjonalne wprowadzenie odpowiedniej diety lub wdrożenie dobrze dobranej suplementacji. Kolejną kwestią dietoterapii jest normowanie regularności i objętości przyjmowania posiłków – ważne aby pacjent jadł w miarę regularne posiłki o odpowiedniej objętości. Kwestia ‘’otoczki’’ w kontekście spożywanych posiłków jest równie ważna jak same posiłki – osoba chora w trakcie leczenia powinna jeść posiłki w towarzystwie bliskich jeśli wcześniej miała z tym problem.
Przyczyny zaburzeń odżywiania
Przyczyny zaburzeń odżywiania są zagadnieniem niezwykle złożonym i nie ograniczają się do jednej czy dwóch przyczyn. To dlaczego dana osoba zachoruje może mieć różne podłoże. Najczęściej mówi się o:
- rozpowszechniającym się kulcie ciała i zdrowej diety w wyniku czego najbardziej narażone są dzieci i młodzież w wieku dojrzewania
- złośliwych komentarzach na temat wyglądu (nigdy nie mamy pewności jakie dana osoba ma cechy charakteru, być może trafimy na kogoś kto jest emocjonalny i bardzo weźmie to sobie do serca – dlatego komentarze typu ‘’za gruba’’, ‘’za chuda’’ lepiej zostawić dla siebie)
- zbyt rozpowszechnionym przekazie medialnym promującym idealnie wyglądające modelki przez co większość z nas stara się im dorównać a osoby bardziej podatne mogą wpaść w błędne koło przeradzające się nawet w różnego rodzaju zaburzenia
- cechach charakteru które predysponują nas do powstawania zaburzeń odżywiania, takich jak np. introwersja, perfekcjonizm, niskie poczucie samooceny, emocjonalność czy brak odporności na czynniki stresowe
- źle funkcjonującym systemie rodzinnym, np. o nadopiekuńczości rodzica (przez co dziecko może chcieć stać się samodzielne podejmując decyzję np. o jedzeniu bądź niejedzeniu – czuje, że w ten sposób ma kontrole nad swoim życiem), przemocy w rodzinie, różnego rodzaju uzależnieniach czy ciągłej chęci angażowania dziecka w konflikty rodzinne.
Podsumowanie
Podsumowując, zaburzenia odżywiania niewątpliwie stanowią problem w dzisiejszych czasach. Coraz częściej chorują dzieci, młodzież oraz osoby dorosłe. Żyjąc w ciągłym pędzie i chcąc dopasować się do obecnych trendów i otoczenia człowiek zapomina o tym co naprawdę ważne ślepo idąc za tym co pozornie idealne wpędzając się w różnego rodzaju zaburzenia. Zastanówmy się czy warto poświęcać swoje życie, zdrowie i psychikę… Dbajmy o siebie i swoje ciało dostarczając mu paliwa w postaci dobrze zbilansowanej i przede wszystkim bogato odżywczej diety i odpowiedniej dawki ruchu (oczywiście wszystko w granicach rozsądku i własnych możliwości). Powodzenia!
Zainteresował Cię ten artykuł?
Abyś nie przegapił kolejnych artykułów ode mnie, zapraszam Cię serdecznie do zapisu do mojego Newslettera. Obiecuję nie zasypać Cię niepotrzebnymi wiadomościami 😉