Cukrzyca jest chorobą o podłożu metabolicznym. Charakteryzuje się stanem hiperglikemii, która jest spowodowana nieprawidłowościami związanymi z wydzielaniem bądź ogólnym działaniem hormonu jakim jest insulina, której głównym zadaniem jest skuteczne obniżanie poziomu stężenia glukozy we krwi.
Wyróżniamy kilka rodzajów cukrzycy:
- cukrzyca typu I – najczęstszą przyczyną cukrzycy typu 1 jest toczący się proces autoimmunologiczny, w którym układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki β trzustki.
- cukrzyca typu II – jest najczęściej występującym typem cukrzycy na świecie. Jej rozwój w dużej mierze zależy od czynników, które sami jesteśmy w stanie modyfikować. Należą do nich m.in. poziom aktywności fizycznej oraz dieta.
- cukrzyca ciążowa – powstaje w wyniku nie dostosowania się komórek trzustki do zmieniającego się zapotrzebowania organizmu kobiety w trakcie ciąży kiedy to zwiększa się poziom insuliny oraz mniejsza jest wrażliwość organizmu na ten hormon aby zapewnić odpowiednią podaż składników odżywczych dla płodu.
- inne, określone typy cukrzycy.
Diagnostyka cukrzycy
Według wytycznym Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego standardowym testem, który powinien być wykonywany u pacjentów z podejrzeniem cukrzycy lub stanów przedcukrzycowych jest doustny test tolerancji glukozy (OGTT) podczas którego pacjent wypija 75 g (dzieci 1,75 g/kg mc., do 75 g) bezwodnej glukozy rozpuszczonej w 250–300 ml wody w ciągu 5 minut, po 120 minutach od wypicia glukozy należy pobrać drugą próbkę krwi żylnej w celu oznaczenia stężenia glukozy w osoczu. W trakcie całego testu pacjent powinien pozostać w pozycji siedzącej, w spoczynku aby nie zaburzać wiarygodności przeprowadzonych badań.
ZASADY ROZPOZNAWANIA ZABURZEŃ GOSPODARKI WĘGLOWODANOWEJ
WARUNKI PRZEPROWADZENIA TESTU OGTT:
- na kilka dni przed nie należy ograniczać ilości spożywanych węglowodanów,
- test należy wykonywać na czczo – co najmniej 8 godzin wstrzymania się od posiłku w godzinach porannych,
- należy być wypoczętym, po przespanej nocy,
- należy odstawić metforminę (jeśli pacjent ją zażywa) na tydzień przed wykonaniem testu OGTT,
- w czasie 2 godzin przeprowadzania badania pacjent powinien przebywać w miejscu wykonywania testu, w spoczynku, bez spożywania posiłków i płynów,
- badania nie należy wykonywać w okresie stanów chorobowych, zapalnych, gorączkowych.
Objawy cukrzycy
Cukrzyca, jak każda choroba daje o sobie znać. Zarówno cukrzyca typu I jak i II odznacza się najróżniejszymi objawami, które często nie będą dla nas oczywiste gdyż z reguły wydają się błahe i codzienne. Nie mniej jednak powinniśmy przebadać się pod kątem cukrzycy jeśli występują u nas takie objawy jak np.:
- poliuria – zwiększona ilość wydalanego moczu,
- polidypsja – nadmierne uczucie pragnienia,
- uczucie suchości w ustach,
- suchość skóry,
- utrata masy ciała (niezamierzona),
- senność, zmęczenie,
- osłabienie, szybkie męczenie się w trakcie czynności, które pozornie nie powinny sprawiać nam problemu
- drażliwość, trudności z koncentracją
- zapach acetonu z ust,
- zaburzenia widzenia,
- różnego rodzaju infekcje np. intymne.
Dietoterapia
Niestety nie istnieje jedna, magiczna dieta, którą powinny stosować wszystkie osoby zmagające się z cukrzycą. Niemniej jednak warto zadbać o aspekt żywieniowy w trakcie terapii choroby jaką jest cukrzyca – niezależnie od typu powinniśmy zadbać o kaloryczność jadłospisu, a także proporcje zawartych w nim makroskładników.
Zalecenia żywieniowe wg Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków:
WĘGLOWODANY
- ich podaż powinna wahać się między 45 – 60 % dziennej wartości energetycznej diety,
- u osób o bardzo wysokiej aktywności możliwy jest większy udział węglowodanów w diecie > 60 %, natomiast u osób o bardzo niskiej aktywności i/lub przy współistnieniu innych chorób można czasowo zastosować niski udział energii z węglowodanów w diecie 25 – 45 %,
- głównym źródłem węglowodanów powinny być produkty o niskim indeksie glikemiczny i wysokim udziale błonnika, takie jak pełnoziarniste produkty zbożowe,
- należy unikać/całkowicie ograniczyć węglowodany proste, znajdujące się między innymi w jasnym pieczywie, słodkich wypiekach, słodyczach, cukrze, miodzie, napojach słodzonych itp.,
- owoce można spożywać jednak należy uważać z ich ilością – ilość fruktozy w ciągu dnia nie powinna przekraczać 50g,
- należy spożywać produkty bogate w błonnik – błonnik zalecany jest w minimalnej ilości 25g/dobę pamiętając przy tym o spożywaniu odpowiedniej ilości wody,
- zaleca się zwiększenie podaży skrobi opornej w diecie.
Produkty węglowodanowe, które są zalecane w przebiegu choroby:
- pieczywo żytnie razowe, pełnoziarniste, gryczane, orkiszowe, pumpernikiel, graham
- ryż brązowy, dziki, paraboliczny, grube kasze – gryczana, pęczak, orkiszowa, owsiana, makaron razowy, gryczany, pełnoziarnisty, orkiszowy
- mąka żytnia, owsiana, gryczana, orkiszowa, sojowa, z ciecierzycy
- płatki owsiane, żytnie, jęczmienne, gryczane, z amarantusa, otręby owsiane
- owoce takie jak maliny, porzeczki, borówki, kiwi, owoce cytrusowe, jabłka, gruszki
- wszystkie warzywa w postaci jak najmniej przetworzonej
Produkty węglowodanowe, nie zalecane w przebiegu choroby:
- pieczywo pszenne, ryżowe, kukurydziane, bezglutenowe, bułki maślane, rogaliki mleczne, chałki, drożdżówki i inne wyroby cukiernicze
- ryż biały, kasza kuskus, kasza manna, makaron pszenny, ryżowy i kukurydziany
- mąka pszenna, ryżowa, kukurydziana, mąki bezglutenowe
- płatki kukurydziane, ryżowe, pszenne, słodkie płatki śniadaniowe
- suszone i słodzone owoce, różnego rodzaju słodzone dżemy, konfitury i marmolady, owoce w czekoladzie
- warzywa z reguły są polecane w diecie cukrzycowe, należy zwrócić uwagę na ich stopień przetworzenia, nie szczególnie zalecane są np. frytki, gotowane warzywa np. marchewka której indeks glikemiczny jest wysoki
BIAŁKO
ilość białka w diecie powinna być ustalana indywidualnie,
ogólny udział energii z białka powinien wynosić 15 – 20%, w przypadku zastosowania niskoenergetycznej diety u osoby z cukrzycą typu II można zwiększyć do 20 – 30%,
białko powinno pochodzić z wartościowych produktów o niskim udziale tłuszczy nasyconych, takich jak np. chude mięso, ryby, rośliny strączkowe, nabiał, jaja i inne tego typu – nie ma konieczności nadmiernego ograniczania białka pochodzenia zwierzęcego jednakże u niektórych osób korzystne może okazać się zamiana białka zwierzęcego na roślinne.
Produkty białkowe, które są zalecane w przebiegu choroby:
- jogurty naturalne, kefiry i maślanki naturalne, zsiadłe mleko, mleko o niskiej zawartości tłuszczu 1,5% – 2%, ser twarogowy chudy i półtłusty
- indyk, kurczak, w ograniczonych ilościach chuda wołowina, dobrej jakości wędliny np. drobiowe
- ryby takie jak tuńczyk, dorsz, mintaj, morszczuk, łosoś, halibut – pieczone w folii, gotowane na parze, spożywane bez dodatkowych panierek
Produkty białkowe, które nie są zalecane w przebiegu choroby:
- śmietana, śmietanka, tłuste jogurty, słodzone jogurty, kefiry i maślanki, mleko o wysokiej zawartości tłuszczu, desery mleczne, tłuste sery żółte, pleśniowe, dojrzewające, topione i smażone
- tłuste mięso – wołowina, baranina, wieprzowina, boczek, salceson, podroby, różnego rodzaju wyroby mięsne wątpliwego pochodzenia takie jak np. parówki, wątrobianki itp.
- konserwy rybne, ryby w oleju i innych zaprawach, śledzie, sałatki rybne z dodatkiem oleju i majonezu, ryby z panierką i smażone w głębokim tłuszczu
TŁUSZCZE
udział tłuszczu w diecie powinien wahać się między 25 – 40% wartości energetycznej diety,
należy ograniczyć tłuszcze nasycone – powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety,
zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/d,
należy jak najbardziej ograniczyć spożycie kwasów tłuszczowych typu trans, rekomendowane są tłuszcze roślinne z wyjątkiem kokosowego oraz palmowego
Produkty bogate w tłuszcz, które są zalecane w przebiegu choroby:
- oliwa z oliwek, olej lniany, z wiesiołka, rydzowy, z pestek dyni, z czarnuszki
- różnego rodzaju nasiona, pestki i orzechy np. pestki dyni, słonecznika, orzechy włoskie, pekan, brazylijskie, siemię lniane, nasiona chia
- tłuste ryby morskie bogate w kwasy omega – 3, EPA i DHA
Produkty bogate w tłuszcz, które nie są zalecane w przebiegu choroby:
- masło, smalec, margaryny utwardzone, olej palmowy i kokosowy
- orzeszki solone, panierowane i inne tego typu przekąski
Główne zasady żywienia w cukrzycy
- należy spożywać posiłki regularnie – regularne posiłki zapobiegają gwałtownym wahaniom poziomu cukru we krwi i tym samym pomagają uniknąć niekontrolowanych wyrzutów insuliny,
- należy zrezygnować z produktów bogatych w łatwo przyswajalne cukry proste oraz produktów wysoko przetworzonych dających wysoki efekt glikemiczny, dlatego też w diecie osób chorych na cukrzycę należy unikać produktów takich jak: miód, cukier, różnego rodzaju soki, nektary i inne napoje słodzone, kupne słodycze, ciastka, słodkie bułki, pączki, drożdżówki, różnego rodzaju dżemy i konfitury oraz inne produkty zawierające znaczne ilości cukrów dodanych,
- głównym źródłem energii powinny być produkty bogate w węglowodany złożone pochodzące m.in. z pełnoziarnistych produktów zbożowych,
- warto kontrolować indeks i ładunek glikemiczny naszej diety oraz zwracać uwagę na sposób przygotowania i obróbkę danych produktów spożywczych – przykładowo – koktajle owocowe będą miały wyższy indeks i będą szybciej trawione niż owoce zjedzone w całości, marchewka gotowana będzie miała wyższy indeks niż zjedzona na surowo, rozgotowany makaron będzie odznaczał się wyższym indeksem niż ugotowany al’ dente – takie szczegóły również mają znaczenie w kontekście diety cukrzycowej i niewątpliwie, na co dzień powinniśmy zwracać na nie uwagę,
- trzeba zadbać o to aby dieta była jak najbardziej urozmaicona, bogata w produkty spożywcze z każdej grupy, aby dostarczyć organizmowi wszystkich, niezbędnych składników odżywczych,
- należy całkowicie zrezygnować ze spożywania alkoholu ze względu na to, iż hamuje on uwalnianie glukozy z wątroby zwiększając tym samym ryzyko niedocukrzenia.
Skutki nieleczenia cukrzycy
Należy pamiętać o tym, iż cukrzyca jest chorobą która niewykryta i/lub nieleczona może prowadzić do wielu niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań do których należą m.in. :
- uszkodzenia narządu wzroku,
- choroby nerek,
- uszkodzenia włókien nerwowych,
- choroby serca i układu krążenia jak np. zawał, choroba niedokrwienna serca czy udar mózgu,
- spadek odporności,
- problemy z gojeniem się ran,
- różnego rodzaju zmiany skórne,
- stopa cukrzycowa.
Podsumowanie
Nie należy bagatelizować choroby, jaką jest cukrzyca. Jeśli zobaczymy u siebie któryś z niepokojących objawów, bądź jeśli wyniki badań glukozy nie są w normie to jak najszybciej należy udać się do lekarza specjalisty, który postawi diagnozę i pomoże nam uporać się z chorobą, którą być może już mamy, bądź do której zmierzamy. Dbajmy o siebie i o swoje zdrowie nie tylko od święta!