Najczęstsze choroby osób starszych + zalecenia żywieniowe
Wraz z wiekiem w organizmie zachodzi wiele zmian wpływających nie niekorzyść jednostki. Starzejący się organizm staje się coraz bardziej podatny na rozwój wielu chorób. Wpływ na to ma nie tylko podeszły wiek i wiążące się z nim zmiany zachodzące w organizmie ale również brane pod uwagę są czynniki genetyczne, środowiskowe oraz tryb życia, który w niektórych momentach okazuje się kluczowy – brak ruchu, zła dieta, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, zaniedbanie ‘’treningu umysłu’’ – wszystkie te czynniki mają wpływ na możliwość szybszego pojawienia się chorób w wieku starszym. Z tego też powodu senior powinien dbać o siebie, swoją dietę, ale również o swój mózg i umiejętności poznawcze. Do najczęściej występujących chorób wieku starczego zaliczamy:
- CUKRZYCĘ – w diecie seniora z problemami z poziomem cukru należy wprowadzić kilka istotnych modyfikacji:
- podstawę diety powinny stanowić węglowodany złożone – pieczywo razowe, pełnoziarniste kasze, brązowy ryż, otręby, pełnoziarniste płatki, np. owsiane, żytnie czy orkiszowe. Te produkty są również źródłem cennego błonnika pokarmowego, który wpływa pozytywnie na pasaż jelitowy, ułatwia trawienie pokarmów i może być pomocny w prewencji zaparć.
- do diety należy włączyć świeże warzywa oraz owoce o jak najmniejszym stopniu przetworzenia (oczywiście w miarę możliwość osoby starszej). Seniorom szczególnie polecane są: szpinak, brukselka, nać pietruszki, kalafior, pomidory, brokuł, rzodkiewka i wiele innych preferowanych przez nich warzyw. Z owoców warto wybrać te jak najmniej przetworzone w ‘’surowej’’ postaci – warto unikać owoców suszonych, różnego rodzaju dżemów i przetworów owocowych z dodatkiem cukru. Szczególnie cenne będą owoce jagodowe pełne witamin i antyoksydantów, takie jak truskawki, borówki, jagody czy maliny. Oczywiście do diety warto włączyć również inne owoce takie jak np. brzoskwinie, śliwki, jabłka czy gruszki (jeśli senior nie ma problemów z przeżuwaniem).
- w diecie seniora z cukrzycą należy uważać na różnego rodzaju produkty, należą do nich m.in. słodycze, słodkie soki i napoje, przetwory owocowe z cukrem dodanym, różnego rodzaju ciasta, ciasteczka i wypieki, potrawy tłuste, smażone, mocno uwędzone, mocna kawa, herbata oraz wszelkiego rodzaju alkohol.
- NADCIŚNIENIE TĘTNICZE – nadciśnienie tętnicze u osób starszych jest powszechne, ponieważ ryzyko jego wystąpienia zwiększa się wraz z wiekiem. Leczenie/łagodzenie objawów nadciśnienia wiąże się między innymi ze zmianą sposobu żywienia i stylu życia osoby chorej. Należy przede wszystkim:
- dążyć do unormowania masy ciała – jeśli chory senior cierpi na nadwagę gdyż jest ona jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia nadciśnienia.
- starać się zmniejszyć spożycie soli – warto zamienić zwykłą sól kuchenną na różnego rodzaju zioła i przyprawy oraz unikać produktów gotowych i wysoko przetworzonych, które również mogą zawierać ogromne ilości soli.
- warto zadbać aby w diecie seniora z nadciśnieniem znalazły się źródła potasu – wykazano, że potas wpływa korzystnie na obniżenie ciśnienia krwi. Pomocne mogą okazać się produkty szczególnie bogate w ten składnik – senior powinien spożywać m.in. banany, awokado, ziemniaki, pomidory, nasiona roślin strączkowych (czerwoną soczewicę, soję), pistacje, migdały, pełnoziarniste produkty zbożowe czy gorzką czekoladę.
- należy ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych na rzecz nienasyconych kwasów tłuszczowy omega – 3 i omega – 6.
- produkty mleczne pełnotłuste warto zastąpić nabiałem chudym bądź półtłustym, który będzie miał mniej nasyconych kwasów tłuszczowych i dodatkowo będzie cennym źródłem białka oraz wapnia.
- pomocna w leczeniu nadciśnienia tętniczego może okazać się również odpowiednio dobrana, indywidualnie do możliwości osoby starszej aktywność fizyczna.
- OTYŁOŚĆ – w starszym wieku dochodzi do zmian w składzie i rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej, znacznemu spadkowi ulega również poziom aktywności fizycznej. Z tego też powodu seniorzy bardzo często cierpią na otyłość, która szczególnie w podeszłym wieku może być jedną z najbardziej uciążliwych chorób. Senior, który ma do zrzucenia dodatkowe kilogramy powinien zadbać przede wszystkim o:
- wprowadzenie umiarkowanego deficytu kalorycznego – ważne aby nie robić tego zbyt restrykcyjnie i nie ucinać od razu 1000 kcal z diety gdyż może przyczynić się to do zwiększenia ryzyka niedożywienia i wiążących się z nim innych problemów zdrowotnych. Redukcja masy ciała u seniora powinna być zatem powolna i stopniowa.
- podczas redukcji masy ciała należy zadbać o dostarczanie do organizmu seniora dobrej jakości, pełnowartościowego białka aby zapewniać odpowiednią regenerację mięśni i zadbać o zachowanie należytej gęstości kości (aby w trakcie redukcji nie doprowadzić do pojawienia się/nasilenia zmian osteoporozowych).
- pomocna w leczeniu otyłości może okazać się również odpowiednio dobrana, indywidualnie do możliwości osoby starszej aktywność fizyczna. W listopadzie 2020 roku opublikowane zostały nowe rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące aktywności fizycznej. Według tych wytycznych osoby starsze wcale nie powinny ograniczać swojej aktywności fizycznej. Wręcz przeciwnie! Powinny starać się być aktywne i robić tyle na ile pozwala im zdrowie i fizyczne możliwości. W przypadku seniorów oczywiście aktywność powinna być kontrolowana, podejmowana z zachowaniem ostrożności i po uprzedniej konsultacji z lekarzem prowadzącym. Ogólnie zaleca się aby osoby starsze wykonywały co najmniej 150-300 minut aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności, natomiast od 75-150 minut tygodniowo powinni poświęcić na intensywną aktywność fizyczną. Dodatkowo zaleca się kłaść nacisk na ćwiczenia poprawiające równowagę oraz angażujące wszystkie grupy mięśniowe w celu zmniejszenia ryzyka urazów oraz upadków. Dla seniorów polecane są takie aktywności jak; marsz, jogging, taniec, joga, jazda na rowerze, pływanie, ćwiczenia oddechowe, nordic walking, ćwiczenia koordynacyjne oraz ćwiczenia w wodzie. Aktywność fizyczna z pewnością wpłynie pozytywnie na sferę fizyczną, psychiczną oraz społeczną osoby starszej i sprawi, że codzienność będzie zdecydowanie przyjemniejsza i bardziej urozmaicona.
Inne choroby wieku podeszłego
- choroby układu krążenia – zaliczamy do nich między innymi nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, chorobę niedokrwienną serca czy choroby naczyń mózgowych. Pojawienie się tych chorób jest w dużej mierze związane właśnie z trybem życia – nie tylko w okresie starczym ale również w młodości,
- choroby neurologiczne – udar mózgu, choroba Alzheimera czy Parkinsowa – to właśnie te choroby są najczęściej spotykanymi schorzeniami o podłożu neurologicznym,
- schorzenia układu pokarmowego – choroba wrzodowa, biegunki, zatwardzenia – są to niektóre choroby związane z układem pokarmowym, które bardzo często towarzyszą osobom starszym. To właśnie przez nie senior staje się niedożywiony co może okazać się dla niego bardzo niebezpieczne – niedożywienie zwiększa bowiem ryzyko sarkopenii mogącej z kolei prowadzić do znacznego organiczenia aktywności, zwiększenia ryzyka upadków i tym samym złamań oraz innych urazów.
- choroby nerek i układu moczowego – zaliczamy tutaj m.in. niewydolność nerek, zakażenia układu moczowego czy bardzo powszechne u osób starszych nietrzymanie moczu,
- choroby układu oddechowego – seniorzy najczęściej chorują na zapalenie płuc oraz oskrzeli – wynika to ze znacznego obniżenia odporności, mniejszej pojemności płuc oraz utrudnionego odkrztuszania zalegającej wydzieliny,
- różnego rodzaju problemy dotyczące narządów zmysłów – zaliczamy tutaj np. jaskrę, zaćmę oraz niedosłuch,
- choroby nowotworowe – procesom starzenia ulegają wszystkie komórki ludzkiego organizmu i tym samym na skutek mutacji genetycznych, różnego rodzaju infekcji oraz obniżenia odporności są bardziej podatne na niekorzystne zmiany nowotworowe. Z tego też powodu ryzyko zachorowania na różnego rodzaju nowotwory wzrasta wraz z wiekiem.
Podsumowanie - ogólne zasady diety osób starszych
Zacznijmy od tego, że prawidłowa dieta seniora powinna składać się w 55-60% z węglowodanów, tłuszcze powinny stanowić 25-30% energii natomiast białko od 12 do 15%.
- Przede wszystkim, należy dbać o urozmaicanie codziennej diety. Starsi ludzie często są przyzwyczajeni do kilku grup produktów które mogą jeść na okrągło, przeważnie są to produkty do których przywykli w młodości. Trzeba im pokazać, że to co nieznane niekoniecznie musi być nie smaczne. Osoby starsze również potrzebują edukacji żywieniowej. Różnorodność uchroni ich przed niedoborami w diecie i może zapobiec rozwojowi wielu chorób.
- Dostępność niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) jest bardzo ważnym aspektem, zaleca się zatem włączyć do diety produkty takie jak; tłuste ryby, orzechy, awokado, siemię lniane, olej rzepakowy czy oliwa z oliwek. Pomogą one regulować ciśnienie tętnicze, mogą chronić przed zawałem, wspomagają pracę układu nerwowego oraz mogą pomóc regulować poziom cholesterolu we krwi.
- Owoce i warzywa są również ważnym elementem diety – najlepiej w postaci surowej. W razie potrzeby można je podać w formie rozdrobnionej jako: surówki, soku, sałatki, musu, smoothies, koktajlu czy zupy krem. Warzywa i owoce zawierają duże ilości witamin antyoksydacyjnych wykazujących działanie przeciwmiażdżycowe i przeciwnowotworowe oraz są źródłem błonnika pokarmowego, który reguluje pracę jelit, zapobiega zaparciom oraz może pomóc obniżać stężenie cholesterolu we krwi.
- Jeśli to możliwe, produkty przetworzone – pszenne pieczywo, biały ryż czy makaron należy zastąpić produktami pełnoziarnistymi, np. pieczywem żytnim, orkiszowym, kaszą gryczaną czy makaronem razowym – zawierają one więcej witamin, składników mineralnych oraz błonnika pokarmowego. Osoby starsze dobrze tolerują drobne kasze, takie jak kasza manna, jaglana czy jęczmienna w związku z czym także warto włączyć je do diety.
- Warto ograniczyć spożycie tłustego, czerwonego mięsa – zamiennikami może być np chudy indyk czy kurczak, rośliny strączkowe jaja bądź ryby. Pełnowartościowe białko jest bardzo ważne do zachowania prawidłowej kondycji starzejącego się organizmu. Należy unikać wędlin, konserw oraz pasztetów – takie produkty są wysoko przetworzone i często zawierają ogromne ilości soli!
- W diecie seniora powinien znaleźć się nabiał i produkty mleczne (najlepiej te fermentowane, niskotłuszczowe). Pomogą one dostarczyć do organizmu wapń, który w tym okresie jest bardzo cennym pierwiastkiem dla organizmu – może pomóc zahamować ubytek masy kostnej postępujący wraz z wiekiem i w ten sposób zapobiec wielu urazom oraz złamaniom. Osoby starsze mają większe zapotrzebowanie na wapń z uwagi na gorszą przyswajalność tego pierwiastka oraz na większe wydalanie go wraz z moczem (powszechnie przyjmowane leki np. moczopędne). Nabiał oprócz tego, że jest dobrym źródłem wapnia dostarczy także cennego białka!
- Ze względu na mniejszy apetyt seniorów należy zadbać o regularność posiłków oraz ich odpowiednie rozłożenie w czasie. Warto zadbać aby taka osoba jadła mało ale często. 4-5 posiłków co 2-4 godziny o małej objętości będą dobrym pomysłem – taki schemat zapobiegnie nadmiernemu uczuciu sytości i ciężkości po posiłku.
- Warto zadbać o zmniejszenie spożycia tłuszczy nasyconych, cukru oraz soli. Są to składniki które w zdrowej, zbilansowanej diecie powinny mieć znikomy udział. Powszechnie wiadomo, że nadmierne spożycie tłuszczu oraz cukrów prostych prowadzi do zmniejszenia gęstości odżywczej diety. Tym bardziej dla osoby starszej o zdecydowanie mniejszej aktywności fizycznej nie są one niezbędne.
- Należy dbać o odpowiednie nawodnienie! Senior powinien pić często i małymi łykami. Osoby starsze niestety nie mają nawyku picia czystej wody, często odczuwają mniejsze pragnienie. Są nauczeni pić spore ilości mocnej, parzonej kawy czy herbaty. Zapotrzebowanie na wodę dla osób starszych wynosi średnio 2 litry/dobę
- Osoby mające problemy z gryzieniem czy przełykaniem powinny spożywać posiłki w formie przetworzonej –płynnej lub półpłynnej – w postaci past czy przecierów aby zniwelować problem i zapobiec niedożywieniu organizmu.
- Masło lepiej zastąpić miękką margaryną zawierającą zwiększoną ilość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych.
- Starzenie się naszego organizmu powoduje, że mamy mniejszą zdolność wchłaniania poszczególnych składników. Warto zadbać o odpowiednią suplementację. Badania pokazują, że w podeszłym wieku wzrasta zapotrzebowanie na witaminy: D, C, E, A i b-karoten. Oczywiście suplementacja powinna być odpowiednio dobrana przez lekarza po uprzednich badaniach.
Podsumowanie
Dieta osoby starszej powinna być jak najbardziej pełnowartościowa i odżywcza z zachowaniem wszystkich zaleceń dotyczących wieku podeszłego. Planując posiłki dla seniorów należy wziąć pod uwagę ich stan zdrowia, fizjologię organizmu, ewentualne choroby oraz indywidualne możliwości (dotyczące np. przeżuwania). Warto zadbać aby posiłki były lekko strawne, urozmaicone i wykraczające poza to co senior zna i lubi (często jest to tylko kilka posiłków powtarzanych na okrągło, co może powodować późniejsze niedobory). Warto zadbać również o to aby posiłki były podane w sposób atrakcyjny, zachęcający do zjedzenia. Wszystkie te aspekty są bardzo ważne w kontekście dbania o zdrowie i siły – zarówno fizyczne jak i umysłowe seniora.